Memorial Eijsden 1918-2018

De Eerste Wereldoorlog herdacht

Honderd jaar geleden, op 11 november 1918, eindigt de Eerste Wereldoorlog. Ondanks de neutraliteit van nederland is deze oorlog niet voorbijgegaan aan Eijsden en omstreken. Op meerdere momenten hebben zich opmerkelijke gebeurtenissen voorgedaan die de wereldgeschiedenis hebben gehaald, zoals het verblijf van de duitse keizer Wilhelm ii op 10 november 1918 op het station van Eijsden. De stichting Verborgen Verhalen uit Limburg in samenwerking met stichting Eijsdens Verleden heeft in het project Memorial Eijsden 1918-2018 op verschillende manieren aandacht gewekt voor deze gebeurtenissen.

Door Bert Schutte

Het doel van de activiteiten is de inwoners van Limburg, met name van de grensstreek rond Eijsden, Voeren en Visé, bewust te maken van wat zich hier honderd jaar geleden heeft afgespeeld en zo de lessen van de geschiedenis levend te houden. Wat gebeurde er in onze directe omgeving? Hoe was het leven en wat waren de gevolgen van die verschrikkelijke oorlog aan de Nederlandse zijde van de grens? Welke kleine en grote heldendaden werden er verricht en op welke manier waren onze grootouders of overgrootouders daarbij betrokken?

Herdenking aankomst van de Keizer Wilhelm II

In het kader van Memorial Eijsden 1918-2018 is vanaf september 2017 tot en met nu een aantal activiteiten georganiseerd. Het project wordt op 10 november afgesloten met de herdenking van de komst van de Duitse keizer op het station Eijsden. Na de officiële plechtigheden op het station in aanwezigheid van de gouverneur van Limburg, Theo Bovens, en hoogwaardigheidsbekleders uit België, Duitsland en de gemeente Eijsden-Margraten, zal in de zaal van de Koninklijke Harmonie van Eijsden aan de Prins Bernhardstraat een speciaal voor deze gelegenheid gecomponeerde opera worden opgevoerd, in samenwerking met Opera Via Zuyd en de Toneelacademie Hogeschool Zuyd. Op 11 november is er een gratis fototentoonstelling in de Blauwe Zaal.

Lezingencyclus

In het Ursulinenconvent werd een lezingencyclus georganiseerd. Het spits werd afgebeten door Leo Barjesteh van Waalwijk van Doorn, directeur van familiemuseum het Ursulinenconvent, historicus en publicist. Hier volgt een samenvatting van de lezingen.

‘De Eerste Wereldoorlog en het einde der Romantiek’ door Leo Barjesteh van Waalwijk van Doorn (29 september 2017)

De Eerste Wereldoorlog maakte een abrupt einde aan het Belle Epoque, de periode die behoort tot de romantiek en loopt van het einde van de 19de eeuw tot het begin van de Eerste Wereldoorlog. Snelgroeiende technische vooruitgang en bloeiende handel brachten in dit ‘mooie tijdperk’ welvaart voor iedereen. Maar er groeiden ook nationalisme en weerstand tegen bestaande machtsstructuren, beide aanleiding voor grotere en kleine conflicten. Bij veel mensen leefde het idee dat je zo’n conflict kon oplossen met een oorlog door ‘huzaren met getrokken zwaarden’. In 1914 bleek dat dit idee was ingehaald door de moderne industriële oorlogsvoering. De romantiek kwam abrupt en hardhandig aan haar einde.

‘De Eerste Wereldoorlog in Voeren’ door Rik Palmans (21 november 2017)

Van meet af aan bood België militair moedig weerstand aan de Duitse troepen. Dat had flinke represailles tegen de burgerbevolking tot gevolg. Als excuus voor hun gewelddadig optreden wezen de Duitsers op ‘franc-tireurs’ (burgerstrijdkrachten). Moelingen en Visé werden in de as gelegd; een groot deel van de bevolking vluchtte naar Eijsden.

Visé verwoest. EV 6686.

De industriële en agrarische productie gingen  hard achteruit. Door schaarste ontstond een levendige smokkel over de grens. Als tegenmaatregel spanden de Duitsers van Vaals tot Zeeuws-Vlaanderen de beruchte elektrische dodendraad. Er stond 2000 volt spanning op. Verder werden de oorlogsjaren in de Voerstreek gekenmerkt door de aanleg van de spoorlijn met markante bouwwerken zoals de brug over de Voervallei in Sint Martensvoeren en de tunnel van Veurs. Rik Palmans was leraar op de Provinciale Secundaire School Voeren. Hij is auteur van publicaties op het gebied van heemkunde en natuur en mede-auteur van ‘Door den Oorlog moeten lijden. De Voerstreek in 1914-1918’.

De dodendraad. EV 7937.

‘Schampschot, een klein Nederlands dorp aan de rand van de Groote Oorlog’ door Paul van der Steen (17 januari 2018)

Eijsden was in de periode voor de Eerste Wereldoorlog innig verbonden met haar Belgische buren. Het leek soms wel of er geen grens bestond. Hieraan kwam bruusk een eind toen Duitse troepen in 1914 België binnenvielen. Door gewelddadigheden in Moelingen, Warsage en Visé kwam er een stroom vluchtelingen op gang. Binnen korte tijd verdubbelde hierdoor het aantal inwoners van Eijsden. Er werden scholen opgezet en provisorische ziekenboegen ingericht. De grens werd steeds meer een barrière, met als triest dieptepunt het afzetten met de dodendraad. België en Nederland waren nu gescheiden. Groot was de verbazing toen op 10 november 1918 plots de Duitse keizer zich meldde aan de grens bij Withuis. Deze gebeurtenis maakte Eijsden in een klap wereldberoemd. Na de wapenstilstand duurde het nog even voor de rust weerkeerde. Paul van der Steen is historicus en journalist en werkt onder meer voor NRC Handelsblad, Trouw, de Limburgse kranten en het Historisch Nieuwsblad. Hij is auteur van o.a. ‘Schampschot, een klein Nederlands dorp aan de rand van de Groote Oorlog’.

‘Wij marcheren naar de dood, van de Maas tot aan de IJzer’ door Erik Kortleven en Ludwig Deleersnyder (14 maart 2018)

Op basis van foto’s, brieven, dagboekfragmenten, en getuigenissen hebben Erik Kortleven en Ludwig Deleersnyder de tijd van honderd jaar geleden terug in beeld gebracht. Het gaat niet alleen over jongemannen die verplicht of vrijwillig in dienst gingen om te strijden aan het front, maar levert ook een verhelderende kijk op de Limburgse samenleving in die tijd. Erik Kortleven is schepen (wethouder) van Maasmechelen in België. Hij doet historisch onderzoek en publiceert hierover. Hij is samen met Ludwig Deleersnyder auteur van het boek ‘Wij marcheren naar de dood, van de Maas tot aan de IJzer’.

‘Het Liefdewerk van gravin Blanche de Geloes’ door Hans van Lith (11 mei 2018)

De Duitsers waren 4 augustus 1914 nog maar net België binnengevallen, of de eerste stroom vluchtelingen en gewonde militairen overschreed onze grenzen. De burgemeester van Eijsden en zijn vrouw, gravin Blanche de Geloes, zetten zich direct in voor de slachtoffers. In 1915 richtte de gravin het Liefdewerk voor Gewonden en Krijgsgevangenen op. Het stuurde hulpgoederen naar krijgsgevangenen en gewonden in het buitenland en won inlichtingen in over vermisten. Er kwamen onderafdelingen die zich op een bepaald land richtten, zoals België, Frankrijk, Servië, Duitsland, Oostenrijk, Rusland, Polen en Roemenië. Verzending van de pakketten ging per spoor via Maastricht. De regeringen van Nederland en andere landen verschaften faciliteiten. In december 1915 was het aantal verzonden pakketten opgelopen tot 25.247 naar elf verschillende landen. De organisatie kreeg ook te maken met tegenwerking en werd op den duur zelfs gedwongen overgenomen door het Rode Kruis. Niettemin waren aan het einde van de oorlog meer dan twee miljoen pakketten verzonden. In bijna dertigduizend gevallen werden families ingelicht over de verblijfplaats of de situatie van verdwenen militairen. Tot in april 1919 werkte het Liefdewerk door. De Belgische regering verleende de gravin De Geloes uit erkentelijkheid voor haar werk de Medaille de la Reine Elisabeth. Hans van Lith is schrijver van het boek ‘Twee miljoen pakketten. (over internationaal liefdewerk)’

De oorkonde, behorende bij de medaille van koningin Elisabeth, toegekend aan soeur Alphonsine Peeters van de ursulinen voor hun betoonde moed en steun aan de vluchtelingen tijdens de oorlog. EV 8646. Rechts de eremedaille die gravin de Geloes kreeg voor haar liefdewerk.

‘10 November 1918: ongewenst bezoek. Aankomst te Eijsden van Keizer Wilhelm II’ door Rob P.W.J.M. van der Heijden (5 oktober 2018)

Op 10 november 1918 arriveert bij Withuis een kolonne Duitse auto’s. Na kort oponthoud bij de Duitse grenswachten arriveert het gezelschap bij de Nederlandse grenswacht, die onder commando staat van sergeant Pinckaers uit Gronsveld. Hoge Duitse officieren verzoeken om geïnterneerd te worden. Keizer Wilhelm II maakt deel uit van het gezelschap.

Border Village

In het weekend van 25 en 26 augustus vond in het kasteelpark Eijsden het evenement Border Village, dorp aan de grens van de Groote Oorlog’ plaats. Centraal stond een re-enactment, het in een doorlopende voorstelling naspelen van het leven tijdens de Eerste Wereldoorlog in de grensregio, zowel het dorpse leven aan de neutrale Nederlandse kant, als ook scenes uit het bezette België. Diverse groepen deden eraan mee. Op het terrein van Border Village was in samenwerking met Stichting Eijsdens Verleden een tentoonstelling ingericht met foto’s en achtergrondinformatie over de Eerste Wereldoorlog. Ook waren originele spullen uit het alledaagse leven uitgestald. Dit materiaal was beschikbaar gesteld door de familie van wijlen Theo Broers uit Moelingen en heemkundevereniging Grueles uit Gronsveld. Voor een sfeerimpressie klik hier.

Verder waren er lezingen en concerten door diverse solisten en ensembles. Aan het buffet werd ‘Sergeant Pinckaers’ bier geschonken, speciaal voor de gelegenheid gebrouwen door de Breuster Brouwers. Gouverneur Theo Bovens presenteerde een wandel- en fietsroute die leidt langs bezienswaardige plekken uit de periode 1918-2018.

Informatieborden

Als permanente herinnering aan de Eerste Wereldoorlog zijn in opdracht van de gemeente in Eijsden diverse herdenkingsborden geplaatst. Een bord over de komst van de Duitse keizer staat bij het station. Ter hoogte van de pont over de Maas staat een bord getiteld ‘Vluchten naar de vrijheid’, op de plek waar de sleepboot Atlas V in januari 1917 aanmeerde. Na een levensgevaarlijke tocht over de Maas vanuit Luik kwamen 143 Belgische oorlogsvluchtelingen daar veilig aan land. De vlucht met de Atlas V staat beschreven in Uit Eijsdens Verleden nr. 146, maart 2018, p.4 e.v.

Literatuur

1. Palmans, Rik en Sweron, Guido, Door den Oorlog moeten lijden. De Voerstreek in 1914-1918, Toerisme Voerstreek VZW, ’s-Gravenvoeren (B) 2014.
2. Steen, Paul van der, Schampschot, een klein Nederlands dorp aan de rand van de Groote Oorlog’. Balans, Amsterdam, 2014. ISBN 9789460038549
3. Kortleven, Erik en Deleersnyder, Ludwig, Wij marcheren naar de dood, van de Maas tot aan de IJzer (2017). Verkrijgbaar via het VVV en het Cultureel Centrum van de Gemeente Maasmechelen.
4. Lith, Hans van, Twee miljoen pakketten. (over internationaal liefdewerk), Aspekt B.V. 2011. EAN 9789461530547
5. Boersma, Henk, Keizer Wilhelm (II) in Eijsden in UEV 6 (1979) 22-26
6. Boersma, Henk, Belgische vluchtelingen in Eijsden, in UEV 83 (1999) 6-14
7. Jacobs, Trees, Tussen Moelingen en Eijsden in UEV 83 (1999) 18-20
8. Jeukens, Willy, De tocht van Atlas V in UEV 44 (1988) pag 4-9
9. Jeukens, Willy, Het memorieboek van Breust-Eijsden in UEV 83 (1999) 30-31
10. Jeukens, Willy Een ooggetuige, in UEV 83 (1999) 15-16
11. Schutte, Bert, De vlucht van de Anna in UEV 146 (2018) 4-9
12. Vanneste, prof.dr.A., Een draad aan de grens… in UEV 83 (1999) 21-29
13. Verslag over de aankomst en het verblijf der Belgische vluchtelingen en der liefdewerken gedurende de oorlogsjaren 1914/1919, gevestigd te Eysden (Limburg-Holland), in UEV 132 (2014) 11-20
14. Van der Heijden, Rob Keizer Wilhelm in Eijsden in UEV 149 (2018) 8-19