Samenwerkende heemkunde verenigingen Eijsden-Margraten

Tot nog toe waren alle heemkundeverenigingen van de gemeente Eijsden-Margraten verenigd in de overkoepelende stichting SHEM.
In verband met de ziekte van de voorzitter en het ontbreken van opvolgers voor het zeer uitgedunde bestuur, is men genoodzaakt de stichting op te heffen.
Het laatste project van de SHEM was het Aezelproject. Dit werk blijft gewoon doorgaan via de contactpersonen van de individuele heemkundeverenigingen en stichtingen.

Er is weer een nieuwe uitgave van Uit Eijsdens Verleden (nr. 172).  Deze zult u binnenkort in uw brievenbus aantreffen. In deze uitgave is een artikel opgenomen over het pand op de hoek van de Kerkstraat en de Diepstraat in Eijsden. In dit opmerkelijk pand woonde juffrouw Els Gehlen vele decennia. Het heeft zowel een voordeur in de ene straat (Kerkstraat 33) als in de andere straat (Diepstraat 20). Dat zal iedereen wel eens zijn opgevallen, maar waarschijnlijk heeft dat verder niet tot vragen geleid. Je ziet het overigens pas als je er op een afstandje naar kijkt. Hoe dat zo gekomen is, wordt duidelijk in een bijdrage in deze uitgave waarin we de eigenaren en bewoners van het pand, en de panden links (Kerkstraat 31) en rechts (Diepstraat 18) ervan, nader onder de loep nemen.

Al in februari van dit jaar was de voormalige werkruimte van de stichting in het Ursulinenconvent de ‘studio’ voor een deel van de opnamen van het televisieprogramma De Erfgenaam. De makers daarvan zijn op zoek naar de erfgenamen van Aty Helmer, de voormalige echtgenote van de oud-burgemeester van Eijsden Wim Lambooy. Hij was burgemeester van Eijsden in de periode 1937-1947. Hoe dat precies zit doet Bert Kreemers uit de doeken. Het bestuur had aan hem gevraagd om het woord te doen, omdat hij eerder over dit onderwerp in Uit Eijsdens Verleden heeft geschreven.

Van andere aard zijn de bijdragen van Mathieu Theunissen en van de leden van de werkgroep Kal plat! Dat laatste spreekt voor zich (aflevering 27). Mathieu doet verslag van de wederwaardigheden en de restauratie van een wegkruisje in Mariadorp. Deze kleine monumentjes van devotie vallen vaak pas op wanneer ze dreigen te verdwijnen. En dat laten we natuurlijk niet gebeuren. Geloof zit dan toch blijkbaar dieper als de gang naar de kerk doet vermoeden. Voor de smulpapen onder ons publiceren we weer een paar oude recepten die al in 1896 zijn verzameld en op schrift gesteld door Maria Pachen-Scheffer.

Losse nummers zijn verkrijgbaar in de winkel van Lidwine Partouns in de Kerkstraat voor slechts € 9,50 of aan te vragen via ons secretariaat. Wilt u nog meer over de geschiedenis van Eijsden en omgeving weten? Voor € 25,– per jaar kunt u al lid/abonnee worden en krijgt u jaarlijks 4 uitgaves boordevol interessante verhalen uit het recente verleden of van langer geleden. Bovendien krijgt u het boekje ‘nne koëmel vòòl cadeau (zo lang de voorraad strekt). Kijk daartoe op onze website Eijsdensverleden.nl (onder “lid worden”), of neem contact op met ons secretariaat 06-46303591 of per mail secretaris@eijsdensverleden.nl. U krijgt de uitgaves dan thuisbezorgd.

In het weekend van 12 september 2024 is de bevrijding van Eijsden herdacht. Mesch was het toneel van deze feestelijkheden met zelfs een bezoek van onze koning, andere hooggeplaatsten en ook veteranen die deze bevrijding nog hebben meegemaakt.
Het bevrijdingscomité 80 jaar bevrijd heeft alles in het werk gesteld om hier een mooie herdenking van te maken. Er was o.a. een pop-up museum ingericht en een deel van de festiviteiten vond plaats in een grote feesttent.
De Stichting Eijsdens Verleden heeft hier een bijdrage aan geleverd met het tentoonstellen van vele foto’s uit de oorlogsjaren die zowel in de tent als in het pop-up museum gedurende het betreffende weekend te zien waren.

Al deze foto’s zijn ook te zien op onze fotocollectiebank.   Klik voor deze collectie op de volgende link.    fotos wereldoorlog II

 

In dit boek is geprobeerd om de geschiedenis van Maarland te beschrijven vanaf haar ontstaan, tot op heden, met veel aandacht voor de in sneltreinvaart verdwenen dorpse elementen die Maarland karakteriseerden, de kleine bedrijfjes en winkeltjes, de cafés en verenigingen. Bijzondere aandacht is uitgegaan naar dat wat is gebleven: de Sacramentsprocessie en de Bronk. Het is aan het comité Nieuwe Vlag (voor de jonkheid van Maarland) 2004 te danken dat dit boek is verschenen. Dit Comité stelde zich ten doel om het 75 jaar oude vaandel van het jonkheid te vervangen door een nieuw exemplaar, hetgeen inmiddels ook is geschied, en om een boek te realiseren waarin de wederwaardigheden van Maarland zouden worden beschreven. Daarvoor werd de schrijver van dit boek Henk Boersma benaderd. Dit boek is helaas uitverkocht.

Henk Boersma, Maastricht oktober 2004.

Er is weer een nieuwe uitgave van Uit Eijsdens Verleden.  Dit nummer van Uit Eijsdens Verleden is in zijn geheel gewijd aan pachthoeve Reinekenshof in Laag-Caestert aan de De la Margellelaan. Deze hoeve ligt enigszins verborgen, met name omdat de hoeve niet zichtbaar is vanaf de huidige toegangsweg. Oorspronkelijk lag de ingang prominent aan de voormalige Trichterweg wat  nu de achterzijde lijkt gezien vanaf de De la Margellelaan.

Voor zover bekend werd de pachthoeve omstreeks 1700 gebouwd. Het is niet uit te sluiten dat er daarvoor ook al een huis of boerderij heeft gestaan, maar dat kon nog niet worden gestaafd. Een deel van de pachthoeve werd verbouwd tot herenhuis en diende als zomerverblijf van de opeenvolgende Maastrichtse eigenaren. Dat is het gedeelte van de pachthoeve dat vanaf de De la Margellelaan zichtbaar is. De eigenlijke pachthoeve met het pachtershuis ligt daarachter. Johan Cruijff zou gezegd hebben: ‘Als je het weet, dan zie je het’. De pachthoeve met de onderhorige landerijen werd door de eigenaar in pacht uitgegeven. Dat is tot op heden het geval. Het is overigens dit jaar dat de familie Rutten 100 jaar pachter is van Reinekenshof, een reden te meer om juist nu aandacht te schenken aan de geschiedenis van Reinekenshof.

Reinekenshof, eerder hof van Caestert en Zeldenrust genoemd, ontleent haar naam aan de familie Reinick, die van 1719 tot 1783 eigenaar is geweest van de pachthoeve. Een wapensteen van de familie die is ingemetseld in het poortgebouw, herinnert daaraan. Het was waarschijnlijk de pachtheer René graaf de Geloes die omstreeks 1920 de naam Reinekenshof introduceerde. De Geloes was namelijk een groot liefhebber van geschiedenis, oudheidkunde (archeologie) en het in stand houden van tradities. Niet onvermeld mag blijven dat in 1977 op Reinekenshof een deel van de buitenopnames van de succesvolle KRO-televisieserie Dagboek van een herdershond werd opgenomen.

Losse nummers zijn verkrijgbaar in de winkel van Lidwine Partouns in de Kerkstraat voor slechts € 9,50 of aan te vragen via ons secretariaat. Wilt u nog meer over de geschiedenis van Eijsden en omgeving weten? Voor € 25,– per jaar kunt u al lid/abonnee worden en krijgt u jaarlijks 4 uitgaves boordevol interessante verhalen uit het recente verleden of van langer geleden. Bovendien krijgt u de twee laatste uitgaves en het boekje ‘nne koëmel vòòl cadeau (zo lang de voorraad strekt). Kijk daartoe op onze website Eijsdensverleden.nl (onder “lid worden”), of neem contact op met ons secretariaat 06-46303591 of per mail secretaris@eijsdensverleden.nl. U krijgt de uitgaves dan thuisbezorgd.

Weg en veldkruizen.
In juni 2024 werd het veldkruis op de hoek St. Jozefstraat/Spoorstraat in Maarland deels vernield. De metalen corpus werd van de het kruis gerukt, de handen en de voeten bleven hangen. Het corpus werd later in de berm teruggevonden. Is het baldadigheid of is men op zoek naar ‘gratis’ koper of ander waardevol materiaal ? We zullen het nooit weten. De meeste corpussen zijn vaak van gips, van gegoten zink of een zinklegering en zijn qua materiaal waardeloos. Bijna nooit massief, meestal hol of met een open rug.

Gelukkig had de Stichting Eijsdens Verleden nog een soortgelijk exemplaar in voorraad en is het kruis weer vakkundig hersteld.

Door vergaande toekomstplannen van de huidige eigenaar van het Ursulinenconvent zien wij ons gedwongen uit te wijken naar een andere locatie, alwaar wij onze spullen kunnen opslaan en onze werkavonden kunnen houden.
Sinds 14 juni 2024 zijn we verhuisd naar de kantine van de voormalige voetbalclub Oranje Boys in de Panneslager te Maarland. De werkavonden zullen voortaan (hopelijk tijdelijk tot we een definitieve locatie kunnen betrekken) hier worden gehouden.
De kantine moeten we uiteraard delen met andere verenigingen die op gezette tijden ook hier hun activiteiten ontplooien.

De reguliere werkavonden op de woensdagen in de even weken blijven onveranderd.
Mocht u de Stichting Eijsdens Verleden of een van de vrijwilligers willen bezoeken meld u dan even via het secretariaat.
Als u een geschikte permanentie locatie voor ons weet , liefst in de dorpskern Eijsden zelf,  dan horen wij dat heel graag.

Bij de beeldengroep “De Cramignon” van Vera de Haas op de Vroenhof is door de gemeente Eijsden-Margraten een nieuw infobord geplaatst.
De tekst op dit bord is opgenomen elders op onze website. Klik hier.
De informatie is gebaseerd op het dansen van de Cramignon, niet alleen in Eijsden maar ook in een zevental andere dorpen in Nederland en Belgie.

De dorpen houden sinds 2019 de zogenaamde ‘Dag van de Cramignon”. In 2019 vond deze plaats in Eijsden.
Zaterdag 25 mei 2024 is Eben Emael  aan de beurt om deze gezamenlijke Cramignondag te vieren.

Onderstaande tekst op deze pagina is letterlijk overgenomen van het infobord geplaatst door de Gemeente Eijsden-Margraten. Dit cortenstalen bord staat bij de bronzen beeldengroep “De Cramignon” van kunstenares Vera de Haas.
In de 8 overgebleven dorpen in Nederland en België waar deze traditie nog leeft zijn er kleine verschillen in uitvoering. Onderstaande tekst is een algemeen verhaal dat in grote lijnen voor alle dorpen geldt en is niet specifiek voor Eijsden alleen geschreven.

———————
Behoud van immaterieel erfgoed. De Cramignon is belangrijk cultureel erfgoed. het is opgenomen in de inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland en de lijst in Wallonië-Brussel  (Belgie)
———————

De Cramignon is een traditionele reidans waarbij de dansers elkaars hand vasthouden. De dansende mensen trekken huppelend en zigzaggend door de straten, terwijl de harmonie vrolijke Cramignonmuziek speelt.
De naam ‘Cramignon’ staat voor zowel de muziek, de liederen als de dans. Vroeger mochten alleen vrijgezelle jongens en meisjes meedoen aan de Cramignon, maar tegenwoordig mag iedereen meedoen. De muziek wordt gespeeld door de plaatselijke harmonie of fanfare.
De kapitein van de jonkheid gaat voorop met in zijn linkerhand een rei-boeket en aan zijn rechterhand een meisje. In sommige dorpen is deze volgorde omgekeerd en gaat een meisje (reimeid) voorop. In andere plaatsen danst men de eerste Cramignon voor de kerk, waarbij de pastoor voorop gaat. Al dansend sluiten steeds meer mensen aan.
Tussendoor zijn er rustplaatsen waar de dansers iets drinken. De harmonie speelt feestliederen en men kan even uitrusten. Daarna trekt de rei verder. De Cramignon eindigt bij een van deze rustplaatsen.

Beoefenaars en betrokkenen
De Cramignon wordt georganiseerd door de jonkheden. Elk dorp heeft een jonkheid. Die bestaat uit ongetrouwde jongens (en soms ook meisjes) van het dorp van 16 jaar en ouder.
Ook de besturen van de harmonies en fanfares zijn bij de organisatie betrokken. Cafés en restaurants openen hun zaak voor de Cramignon en diverse inwoners stellen hun tuin open. De grote oude carréboerderijen zijn van oudsher ook rustplaatsen.

Geschiedenis
De Cramignon ontstond rond 1800 in de omgeving van Luik en kronkelt als het ware stroomafwaarts met de Maas mee Zuid-Limburg in. De traditie heeft zich aan beide kanten van de grens op verschillende manieren ontwikkeld. Toch zijn er meer overeenkomsten dan verschillen. Eind 19e eeuw werd de Cramignon minder populair bij de jeugd. Zij dansten liever op de moderne wals en de galop. Om deze ‘verdorven’ intiemere dansen te ontmoedigen, promootten de pastoors op het platteland rond 1900 de Cramignon. Daardoor overleefde de traditie.
De Cramignon valt samen met de Sacramentsprocessie en de Bronk. Tot ongeveer 1940 werd in alle dorpen de Sacramentsprocessie (en dus ook de Bronk) gehouden op de tweede zondag na Pinksteren. Daarna kwam er meer spreiding, zodat nu de Cramignons in de verschillende dorpen op verschillende zondagen plaatsvinden. In sommige dorpen is er enkele weken na de festiviteiten een kleine Bronk. Daarbij hebben de kinderen het voor het zeggen en organiseren zij de Cramignon.

 

Na het saneren van de bewaakte grensovergang in de beginjaren ’90 is ter plaatse een monument hiervoor opgericht. Aan beide zijden van de rijweg in de grasstrook zijn identieke plakkaten ingelegd.
De tekst hiervan wordt hieronder weergegeven.

	L`UNION FAIT LA FORCE L`EUROPE UNIE VERENIGD EUROPA EENDRACHT MAAKT MACHT Monument voor een voormalige grensovergang withuis 1994 eijsden Opdrachtgever : gemeente eijsden Ontwerp-concept: fons lemmens Uitvoering : staalbouw rousseau bv Verenigde staten van europa Grenspalen 47 en 48 Onderlinge verbondenheid Twaalf mergelblokken – nederlandse provincies Ardeense hardsteen – federatie belgie

 

De lijst met bidprentjes is weer ververst/uitgebreid en bevat inmiddels meer dan 5.700 exemplaren.
Dankzij een verzamelaar hebben we weer vele prentjes kunnen toevoegen aan onze collectie.

Ons oudste bidprentje bevat een overlijdensdatum in 1779 en onze laatste toevoeging bevat een overlijdensdatum in maart 2024.

 

 

 

voorruit

Vanaf april 2024 kun je het Caltex tankstation in Withuis weer in zijn oude glorie beleven via een Augmented Reality-ervaring.Deze techniek laat je een driedimensionaal beeld van het oude tankstation zien, alsof het in werkelijkheid voor je staat. Je kunt er zelfs om en doorheen lopen. Zo kun je je goed voorstellen hoe het er vroeger heeft uitgezien. Speciaal daarvoor heeft de gemeente Eijsden-Margraten een app ontwikkeld, de LEEM-app. Leem staat voor levend erfgoed Eijsden-Margraten. Zo breng je erfgoed weer tot leven gewoon via je telefoon of tablet.

HISTORIE
In 1953 ging in Withuis het Caltex pompstation open. Het kenmerkende gebouw met luifel werd ontworpen naar Amerikaans voorbeeld. Het was het laatste tankstation voor de grens met België, aan de Rijksweg. Door de gunstige ligging was het jarenlang een van de best lopende benzinestations in Nederland.
Opdrachtgever Guus van der Cruijs liet het Caltex (Californian Texas Oil Corporation) – benzinestation bouwen als uitbreiding van zijn garage aan de overkant van de straat. Het werd op 20 mei 1953 feestelijk geopend door de burgemeester Emile Duijsens en ingezegend door pastoor Jos Debets.
In de jaren vijftig waren de brandstofprijzen in België veel hoger dan in Nederland. Ook lag het station langs een belangrijke doorgaande weg. In de jaren zeventig werd de A2 tot aan de Belgische grens verlengd. Daardoor nam het verkeer in Withuis af. Het tankstation was in bedrijf tot 1983, daarna raakte het in verval.

HET GEBOUW
Het Caltex-station werd ontworpen door de Sittardse architect Ben Schinkel (1909-1970) in de stijl van het Nieuwe Bouwen. De gebroeders Weusten uit Eckelrade waren de aannemers. Het gebruik van glas, beton en staal is kenmerkend voor de Wederopbouw-architectuur. Er waren in Nederland drie stations van dit model.
Het tankstation heeft een luifel met daaronder een paddenstoelkolom, een kiosk en twee garages met in de voorste een doorsmeerkuil. Op zaterdag kwamen vooral veel Belgen hun auto wassen bij de wasplaats. Tijdens het wachten gingen de klanten dan een pilsje drinken in het naastgelegen café.

RESTAURATIE EN HERBESTEMMING
BOEI heeft in 2022 het vroegere Caltex-station overgenomen van de kleinkinderen van eigenaar Guus van der Cruijs. BOEI is een organisatie die cultureel erfgoed restaureert en een nieuwe functie geeft. Zij hebben het gebouw eerst wind- en waterdicht gemaakt.
Na de toekomstige restauratie wordt het een plek voor inwoners en bezoekers. Hierdoor blijft dit bijzondere erfgoed bewaard en krijgt het een tweede leven.

VERDUURZAMING VAN ERFGOED
Erfgoed is ons verleden, maar ook onze toekomst. Het biedt nieuwe generaties inspiratie, identiteit en een gevoel van verbondenheid. Het is daarom belangrijk om erfgoed levend te houden. Daardoor kunnen we het behouden en een nieuwe functie geven. De oude foto’s en de Augmented Reality ervaring van het Caltex tankstation laten je alvast zien hoe prachtig het gebouw weer kan worden!

Oud-werkneemster Marie-Anne van der Cruijs:
“Het was hier altijd druk met auto’s en vrachtwagens. Mijn schoonmoeder Pauline kwam midden in de nacht haar bed zelfs uit als er iemand met een brommer een paar liter wilde tanken.”
BOEI: RESTAUREREN EN HERBESTEMMEN VAN CULTUREEL ERFGOED
Dit project vloeit voort uit het programma Kunst & Cultuur van de Gemeente Eijsden-Margraten.
Gemeente Eijsden-Margraten – www.eijsden-margraten.nl – 2024